परिचयविहिन म

सानैमा बाउले आफ्नो नामको अन्त्यमा क्षेत्री राखिदिए । हुर्किंदै जाँदा थाहा भयो म त क्षेत्री होइन । नत बाहुन नै हुँ । उपाध्याय बाहुन हजुरबुवाले बर्मा गएका बेला राम्री देखेर मेरी क्षेत्रीनी हजुरआमालाई विवाह गरेकोले मेरा बाबु क्षेत्री बने र हामी सबै पुस्ता क्षेत्री नै बन्यौं । स्थानीय भाषामा बाहुनबाट खसेर बनेका खस जाती अरे । खसेपछि हाम्रो सामाजिक स्तर पनि एक तह तल हुने नै भयो । क्षेत्रीनी बिवाह गरेर आधा दर्जन छोराछोरी पाइसकेपछि पनि हजुरबुवाले मेरी हजुरआमाले पकाएको खानुभएन । दुइवटी श्रीमतीको धनी भएको र अर्की हजुरआमा बाहुनी भएको कारणले उहाँले कहिल्यै आफैंले पकाएर पनि खानुपरेन । 

यो विभाजन मेरो परिवारमा अहिले तेस्रो पुस्तामा छ र अझै पनि अर्की हजुरआमातर्फबाट जन्मेका दाजुभाइसँग मैले सँगै खाना खाँदा कसैलाई अप्ठ्यारो लाग्दछ । यो दलितहरुको जस्तै अवस्था हो भन्न त सक्दिन, तर सारा संसारबाट नै यसरी प्रताडित हुँदा, थिचिँदा, पिसिँदा उनीहरुले अनुभव गर्ने पीडा कति भयावह हुन्छ होला भन्ने एकछेउ अनुमानचाहिँ म गर्न सक्थेँ । 

यसरी भन्दा म बाहुनभित्रको दलित थिएँ ।
अहिले जताततै पहिचानको राजनीति चुलिएको छ । गर्दागर्दै बाहुन–क्षेत्रीसमेत यो राजनीतिमा उत्रेपछि बाहुनबाट झरेर क्षेत्री बनेको मैले आफ्नो परिचय स्पष्ट गर्न जरुरी बन्यो – म क्षेत्री हो कि बाहुन ? वा अरु कोही ? 

बाल्यकालभर कम्तीमा मेरो पारिवारिक वातावरणमा मेरा अन्य (बाहुन) दाजुभाईसितको तुलनामा म दोस्रो दर्जाको मानिस नै हुँ भन्ने बिश्वास रह्यो र यो परिचय निर्माण गर्न र कायम राख्न समाजले ठुलै भरथेग गर्यो । मेरै काका–ठुलाबाउको भान्सामा पुग्ने वा दाजुभाइसित सँगै बसेर खाने मौका मलाई थिएन । सामान्यतः पितृसत्तात्मक समाजमा पुरुषसँग विवाह गरेपछि महिलाको जात पनि पुरुषकै हुन्छ । तर मेरी हजुरआमा तल्लो जातको भएकोले उहाँले मेरो हजुरबुवाको जात पाउन सफल हुनुभएन । 

यो विरोधाभाषले मलाई सानैदेखि चिमोट्थ्यो र कहिलेकाहीँ आफ्नो नामको पछाडि पनि बाहुन (शर्मा वा आचार्य) नै उल्लेख गरुँजस्तो लाग्दथ्यो । आफुलाई अरुभन्दा श्रेष्ठ सावित गर्न बाहुनहरुले यो प्रपञ्च गरेका हुन् भन्नेमा म बिश्वस्त छु ।

मलाई आफ्नो परिचय पुनरावलोकन गर्न बाध्य तुल्याउने अर्को कारण पनि छ । जातीय नारा र मुद्दाहरु चर्किँदै गर्दा मेरो बुवालाई कुनचाहिँ छट्टु बाहुनले तपाईँ पनि बाहुनै त हो नि भनेपछि बुवा अहिले बाहुन बन्नु भएको छ । तर मलाई भने यो अलिक अप्ठ्यारो लागेको छ । जिन्दगीभर उनीहरुले नै हामीलाई तिमीहरु तल्लो जातको भनेर हेपीरहे र अहिले भने सम्भवतः आन्दोलनको लागि ठुलो संख्या चाहिने अड्कल गरेर होला मेरो बुवाको जात बढुवा गरेर लगेका छन् ।

अब फर्केर आउँ क्षत्रीको कुरामा । मैले अघि नै भनिसकें म क्षत्री पनि होइन । म त खसेको हुँ, बाहुनबाट घटुवा भएको हुँ र खस्दै गर्दा कहाँ पुगेको छु पनि थाहा छैन । अन्यको नजरमा यो देशका क्षत्रीहरु शासक हुन्, फलस्वरुप पीडक हुन् । उनीहरुले राज्यसत्तामा वर्षौंसम्म राज गरे र अरुलाई त्यसको एकछेउ पनि पर्न दिएनन् । तर म आफुलाई त्यो संरचनामा कतै पाउन्न किनकि म क्षत्री पनि होइन । 

तसर्थ, हाललाई मेरो कुनै जातीय पहिचान पनि छैन र मलाई कसैप्रति गुनासो पनि छैन । नामै परिवर्तन गरेर पुछारमा झुण्डिएको क्षत्री पनि झिकेर फालिदिउँ जस्तो लागि रहेको छ । हालका लागि मेरो कुनै परिचय छैन । म एक परिचयविहीन व्यक्ति हुँ ।